Het spel van Joran

Afgelopen week vertelde Joran mij aan de telefoon met trots in zijn stem dat hij zelf een tekenoefening had bedacht. Daar wilde ik natuurlijk wel meer over weten! Een paar dagen later zag ik hem en liet hij mij zien wat hij allemaal had getekend en bedacht. Het bleek om een heus echt spel te gaan waarover hij me vol vuur en enthousiasme tekst en uitleg gaf. “Ga maar even lekker zitten” zei hij “want dit duurt wel even”. 

De draken stellen allemaal een persoon voor uit de familie- en vriendenkring van Joran

Het spel

De spelers in het spel bleken draken te zijn, die personen voorstelden in zijn directe omgeving. De tekenopdracht van het familiebos die wij ooit hadden gedaan, had hem op het idee gebracht om familieleden en vrienden af te beelden als draken. Alvorens een draak te tekenen, liet hij een persoon kiezen uit een aantal krachten, zoals hij het zelf verwoordde: lucht, water, gras, ijs, bliksem, aarde, vuur. Op basis van twee gekozen krachten, tekende hij vervolgens specifiek voor die persoon een draak. Inmiddels had hij zes draken getekend, eentje voor zijn moeder, zijn zus Anne, opa en oma, zijn vriendje Bram en eentje voor zichzelf. 

De verschillende kastelen

Het spelbord

Het spel begint met het plaatsen van de verschillende draken in één van de kastelen. Deze kastelen corresponderen met de diverse, hierboven genoemde, krachten en worden aan de randen van het speelbord neergelegd. In elk kasteel kan slechts één draak zitten. Als een aantal draken dezelfde krachten hebben, moet er dus een keuze worden gemaakt waar de draak wordt geplaatst. Is geen van de corresponderende kastelen meer vrij, dan mag die persoon zelf een ander kasteel kiezen. Doel van het spel is, zo vertelde Joran mij, ‘om iedereen van het veld te ruimen’. En alhoewel ik een groot voorstander ben van coöperatieve spelen, hield ik mijn mond. Zijn enthousiasme en creativiteit was zo groot, dat wilde ik niet verstoren. Ik wilde hem juist ruimte geven om dit te kunnen uiten. 

Robin Hood, ook hier heeft hij als taak om het geld onder de spelers te verdelen.

Ik was ook oprecht onder de indruk van wat hij allemaal ontwikkeld had en stelde hem er allerlei vragen over. Er was ook zoveel om over te vragen: de rol van Robin Hood in het spel, hoe je ‘in gevecht’ kan raken met een andere draak, hoe je aan meer geld of artikelen kunt komen, met hoeveel dobbelstenen je moet gooien en natuurlijk ook hoe je een andere draak kunt verslaan. Op zijn beurt was hij weer zo blij met al mijn vragen, omdat deze hem hielpen de spelregels van het spel verder te ontwikkelen. De puurheid waarmee hij liet blijken dat hij zo gelukkig werd van de aandacht die ik aan hem en het spel gaf, was ontroerend om te zien.

De kracht van tekenen

“Ga je hierover in je blog schrijven?” vroeg hij mij. “En doe je dat zondag al?!” Nauwgezet houdt hij mijn blog in de gaten en elke keer informeert hij weer hoe vaak de artikelen worden gelezen. Indirect geniet hij van de aandacht die hij krijgt, doordat zijn tekenervaringen worden gelezen door tal van mensen. Ik gun hem die aandacht, omdat ik merk hoe goed hem dit doet. Al eerder had hij mij een keer verteld waarom hij het zo leuk vindt om samen te tekenen. En ook nu kwam hij daar weer op terug. Ik vroeg hem het eens op te schrijven wat hem nu zo aanspreekt in tekenen en hij verwoordde het als volgt: “Ik vind tekenen zo leuk, omdat je je fantasie kan zien en omdat je er niks mee moet. En ja, het is gewoon leuk!” Prachtig om te lezen, te meer omdat ik weet hoe moeilijk het vaak voor hem is om zijn perfectionisme en competitiedrang los te laten.

Voor mij symboliseert zijn opmerking dat het tekenen op een dieper niveau door werkt in zijn ontwikkeling. Margot Janssen, lerares van de tekenopleiding bij de Toverboom, benadrukt de helende werking van tekenen. Zelf vergelijk ik tekenen wel eens met een oase: een plek waaraan kinderen zich kunnen laven, nieuwe energie kunnen opdoen en zich weer gesterkt voelen om verder te gaan. In een tijd waarin kinderen met een veelheid aan prikkels te maken hebben en de prestatiedruk soms hoog kan zijn, kan een dergelijke oase een ontspannende en evenwicht herstellende werking hebben. 

Onbegrensde mogelijkheden

“Het spel is nog niet helemaal af” zo vertrouwde Joran mij toe. “En natuurlijk moet ik het eerst zelf nog goed uittesten, voordat het op de markt komt”. Maar duidelijk was wel dat hij er grootse verwachtingen van heeft. Dat durven denken in onbegrensde mogelijkheden is een kwaliteit waar wij als volwassenen nog van kunnen leren, denk ik wel eens. En zo word ook ík iedere keer weer geïnspireerd door de kinderen.

Een zelfportret tekenen

In de opleiding bij de Toverboom hebben we een keer een tekenoefening gedaan die ik dit keer met de kinderen wilde doen: het tekenen van een zelfportret. Maar dan wel een heel bijzonder zelfportret en op een manier die iedereen kan, van jong tot oud.

De opdracht uitgewerkt

·       Ik vroeg Anne en Joran hun ogen te sluiten en met hun vingers de contouren van hun gezicht te volgen, om zo in hun hoofd een beeld te vormen van hoe hun gezicht er uit ziet. 

·       Vervolgens liet ik hen, met hun ogen dicht, hun eigen gezicht op papier tekenen! Op het moment dat zij hun ogen openden, was er hilariteit om wat zij getekend hadden. Oren zaten scheef aan het hoofd, ogen vielen buiten het gezicht en monden gingen een heel eigen leven leiden.

·       De volgende stap was dat zij hun portret óf realistischer mochten maken door er een aantal dingen aan te wijzigen óf er een karikatuur dan wel kunstwerk van mochten maken. 

Het eerste zelfportret van Joran, 9 jaar en 3 maanden

Goed of fout?

Zowel Anne als Joran kozen er voor om er een kunstwerk van te maken. Ik volgde een tijdje hun vorderingen en zag Joran flinke krassen over zijn tekening maken, waardoor zijn getekende gezicht grotendeels niet meer te zien was. Toen ik informeerde naar wat hij aan het doen was, antwoordde hij: “Nu zie je niet wat ik niet goed gedaan heb”. Hij was duidelijk niet tevreden met het gezicht dat hij had getekend.

In de uren die wij samen besteden aan het tekenen probeer ik de kinderen met andere ogen naar hun tekeningen te laten kijken, zonder een oordeel te vormen. Dat is een proces van vallen en opstaan, ook bij kinderen. Toch is het naar mijn idee onontbeerlijk om plezier te hebben en te behouden in tekenen. Maar het gaat verder dan dat. Als het de kinderen lukt om geen stempel in de zin van goed of fout op hun tekeningen te drukken, lukt het hen misschien ook om deze zelfde open houding aan te nemen als het om andere dingen of personen gaat. Naar mijn idee is dat een belangrijke kwaliteit in het leven, waar je veel plezier van kunt hebben.

Ruimte voor fantasie

Ik vroeg Joran de tekening nogmaals te maken en zich dit keer aan de opdracht te houden om het gezicht realistischer te maken dan wel er een kunstwerk van te maken. Hij ging hiermee aan de slag en toverde zijn getekende gezicht om in dat van een boself. “Ik hou van fantasiedingen” zei hij. Op een gegeven moment keek hij wat peinzend naar zijn tekening en gaf aan dat er voor zijn gevoel iets miste. “Wat mis je dan?” vroeg ik. Hij reageerde dat hij een achtergrond miste en hij vervolgde direct zijn zin met de woorden “Maar dat kan ik toch niet”. Ik spoorde hem echter aan om het toch te proberen. Zijn fantasie maakte dat hij prachtige ideeën kreeg om zijn tekening aan te vullen. De boself kreeg een huis, een bed van mos en een pijl en boog. Er kwam een kast voor eten en drinken en eentje voor de wapens. Laatstgenoemde kast werd stevig op slot gedraaid met enorme sleutels.

Het tweede zelfportret van Joran: de boself

Al tekenend ontstond er een interessant gesprek tussen ons drieën. Anne zei dat ze het elke keer zo leuk vindt om te zien dat, alhoewel ze met precies dezelfde opdracht beginnen, het resultaat er totaal anders uit ziet. Ik merkte op dat ik het idee heb dat zij altijd heel snel weet wat zij wil tekenen. Maar dat nuanceerde zij door te vertellen dat ‘ze zich helemaal laat gaan’ en ‘dat ze maar wat doet’. Geen vooropgezette ideeën dus, maar een tekening ontstaat bij haar door haar gevoel te volgen. Prachtig om te horen. 
En ook al heeft zij zelf het idee 'dat ze maar wat doet', ik weet inmiddels dat in elke tekening informatie verborgen ligt over de maker ervan. Ik ken Anne als een rustig, bescheiden en zorgzaam meisje. Haar zelfportret laat zien dat zij een rijke innerlijke wereld heeft (veel kleurgebruik en gesloten ogen), iets wat ik inmiddels weet door onze tekenuren samen.

Ook Joran gaf aan die verschillen leuk te vinden. In het verlengde daarvan merkte hij op dat hij het niet leuk vindt als hij niet zelf mag beslissen. Om die reden vindt hij tekenen op school niet leuk, vertelde hij. Op school ervaart hij geen ruimte om zijn fantasie te gebruiken tijdens tekenen. Zijn opmerking deed me realiseren hoe belangrijk het is om hiervoor aandacht te blijven houden tijdens onze tekenuren.

De middag sloten we allemaal af met een blij gevoel. Anne was trots op haar kunstwerk. Joran had een horde kunnen nemen en was blij met het resultaat. En ik voelde me dankbaar dat ik dit samen met hen kan doen. 

Anne's zelfportret, 11 jaar en 10 maanden